Postać i dzieło św. Józefa Kalasancjusza (1557-1648), Hiszpana z pochodzenia, a rzymianina z adopcji, przywołują na myśl ogromne drzewo o głębokich korzeniach, drzewo bogate w mocne gałęzie i bujne liście.
Kalasancjusz włącza się w historię jako twórca „pierwszej szkoły bezpłatnej w Europie” (Ludwik von Pastor) rozpoczętej w Rzymie przy kościele św. Doroty na Zatybrzu w roku 1597, następ¬nie dla nadania stabilności swojemu dziełu szkolnemu i wychowawczemu powołuje do życia stowarzyszenie nauczycieli świeckich, a później Kongregację Szkół Pobożnych (1617 r.) podniesioną do rangi Zakonu w roku 1621, któremu przewodzi aż do swojej śmierci w dniu 25 sierpnia 1648 roku.
José de Calasanz, młody i wykształcony kapłan aragoński z Peralty de la Sal, przy-bywszy do Rzymu dla awansu w „karierze” kościelnej, znalazł w mieście cesarzy i papieży zamiast niej „lepszą drogę służenia Bogu niosąc pomoc biednym dzieciom”, nie wrócił już nigdy do swojej ojczyzny i stał się „Ojcem Józefem od Matki Bożej”, twórcą i krzewicielem Szkół Pobożnych, ojcem charyzmatycznym wielu synów i uczniów. Rzucił się cały w świętą przygodę Szkół Pobożnych, tak bardzo szlachetne dzieło ewangelizacji i formacji ludzkiej, które streścił w samej nazwie „Szkoły Pobożne”, a jeszcze bardziej w motcie „Pobożność i nauka”, które oznacza i reprezentuje harmonijny splot, wzajemny bodziec ideałów i programu. „W ten sposób niech łączą naukę z pobożnością, by jedno było motywem dla drugiego”. Dzieło społeczne i religijne Kalasancjusza było tak mocne, a równocześnie zwalczane (nawet przez ludzi Kościoła), że jako wynagrodzenie nadano mu potem wymowny tytuł „nowego Hioba”, uznanie, które jest aluzją do jego awangardowej genialności wypróbowanej w czasie i uwieńczonej w wytrwałości, która dla przeciwników wydała się uporem, oraz cierpliwości, która dla nie przygotowanych zdawała się być nieudolnością.
1. Zakon Szkół Pobożnych – pijarzy
„Duch Święty... powołał do istnienia przez naszego Założyciela Zakon Szkół Pobożnych” (Konstytucje, nr 90).
Zakonnicy Szkół Pobożnych, pierwsi i „uprzywilejowani” spadkobiercy i stróże charyzmatu kalasantyńskiego, stanowią dziś liczbę 1385, z której jeden jest biskupem, a 1023 kapłanami. Zaangażowani w szkoły, parafie i misje działają w 33 krajach na czterech kontynentach (z wyjątkiem Oceanii), mają 211 domów zgrupowanych prawnie w cztery Okręgi i 27 Wspólnot Wyższych.
2. Zgromadzenia o charakterze „kalasantyńskim”
2.1. Szkoły Miłości – Instytut Cavanis
Instytut Cavanis nazywa się tak od imienia swoich założycieli, czcigodnych braci Antoniego Angela (1772 - 1858) i Marka Antoniego (1774 - 1853) Cavanis, szlachetnych wenecjan, kapłanów zachwyconych ideałem szkół bezpłatnych, otwartych dla wszystkich, wspomaganych przez działalność oratorium i inne dzieła dla młodzieży jak "dom pracy", czyli ośrodek formacji zawodowej w dziedzinie drukarskiej (1808); dzieło dla dziewcząt ubogich i "upadających" (1808); dom rekolekcyjny. Swoją metodą prewencyjną pochodzenia kalasantyńskiego bracia Cavanis wyprzedzili innych założycieli swojego wieku, a o 40 lat św. Jana Bosko.
Instytut zapoczątkowany w maju 1802 roku, uzyskał formę prawną w 1804 roku za-aprobowany przez Stolicę Świętą 28 sierpnia 1836 roku był erygowany kanonicznie 16 lipca 1838 roku w Wenecji. Szkoły Cavanis ożywiane pedagogiką i duchowością Kalasancjusza, Filipinów, tak zwanych Pijarów z Chioggia i Rosminiego rozeszły się z Wenecji po regionie weneckim i Włoszech, obecnie działają również w Brazylii i Ekwadorze.
2.2. Zgromadzenie Córek Maryi – Zakonnice Szkół Pobożnych (pijarki)
„W trudnym XIX wieku hiszpańskim żyła pewna profetyczna kobieta otwarta na znaki czasu, która umiała odczytać rolę ko¬biety w nowym przemysłowym społeczeństwie i w konse-kwencji jej «chrześcijańską formację integralną» (M. L. Labarta). Tą kobietą była św. Paula Montal Fornes (1799-1889) z miejscowości Arenys de Mar (koło Barcelony, Hiszpania), założycielka Szkół Pobożnych „na sposób żeński”. Jej charakterystyczną cnotą była pokora praktykowana w rzeczywistości codziennej i w szlachetnym zadaniu chrześcijańskiej formacji kobiety.
2.3. Towarzystwo Maryi dla Wychowania Głuchoniemych (gałąź męska)
Zgromadzenie to jest znane pod nazwą Instytut Provolo od imienia swego założyciela czcigodnego Antoniego Provolo (1801-1841), kapłana z Werony. Jako dyrektorowi szkoły głuchoniemych „wydało się księdzu Provolo, że będzie rzeczą stosowną, aby dobro, które czynił w szkole zarówno rzemieślników jak i głuchoniemych zostało uwieńczone i rozszerzone poprzez zjednoczenie w jedną Kongregację tych osób, które będą chciały przyjąć tego samego ducha”.
Po przedwczesnej śmierci założyciela dzieło Provolo rozpoczęte w roku 1830 znalazło wspaniałego kontynuatora w osobie księdza Luigi´ego Maestrelliego, który przy „współudziale kalasantyńskim” z księdzem Markiem Antonim Cavanis utrwalił dzieło, stworzył pierwsze Konstytucje i w roku 1857 otrzymał zatwierdzenie ze strony Stolicy Apostolskiej dla gałęzi męskiej. W roku 1950 dwie sekcje, męska i żeńska, zostały określone jako dwie kongregacje niezależne, choć braterskie.
Dydaktyka i pedagogika księdza Provolo mieszają się tu z jego pragnieniem misyjnym: „Dać duszom Boga, a Boga duszom, wszystkim duszom, również głuchoniemym”.
2.4. Towarzystwo Maryi dla Wychowania Głuchoniemych (gałąź żeńska)
Dzieło księdza Antoniego Provolo (1801- 842) na rzecz głuchoniemych zostało roz-ciągnięte w roku 1841 również na gałąź żeńską. Przyczynili się do tego: cesarzowa Austrii Anna Maria Pia i rada biskupa Werony, Aureliusza Muttiego. Pierwsze cztery dziewczynki głuchonieme zostały powierzone młodym Julii Avanzi i Fortunacie Gresner (1817-1886). Ta ostatnia jest uważana za współzałożycielkę Instytutu.
Nowa Kongregacja wyrosła z potrzeby społecznej i przenikliwej intuicji księdza Antoniego Provolo, który był przekonany, że do wychowania i nauczania głuchoniemych potrzeba było: metody wychowawczej, wyspecjalizowanych nauczycieli, stałego życia z uczniami.
W Genui „Siostry Dziewcząt Głuchoniemych” współpracują czynnie z pijarami w ra-mach Krajowego Zakładu Głuchonie¬mych ufundowanego przez zasłużonego księdza Ottavio Assarotti.
2.5. Kongregacja Najświętszego Serca Jezusa (Księża Timón-David)
Kongregacja ta znana bardziej familiarnie od imienia swojego założyciela, jest czyn¬na w środowiskach ludowych i ma za cel ewangelizację i chrześcijańskie wychowanie młodzieży. Formułę tę określił sam Założyciel.
Józef M. Timón-David (1823-1891) pochodzący z Marsylii (Francja) był wycho-wywany w kolegium międzynarodowym Jezuitów we Fryburgu (Szwajcaria); potem studio-wał w Paryżu. Wyświęcony na kapłana 29 czerwca 1848 roku poświęcił wszystkie swoje energie pokonaniu nędzy materialnej i moralnej klasy robotniczej. Jego działalność apostolska charakteryzuje się mocnym zmysłem przywiązania i wierności do Kościoła rzymsko-katolickiego.
Jako wielki wychowawca opracował własną metodę katechetyczną i zajął wyróżnia-jące się miejsce wśród najbardziej cenionych biografów swojego wielkiego wzoru pedagogiki, świętego Józefa Kalasancjusza, pod opiekę którego oddał założoną przez siebie w roku 1852 Kongregację, zatwierdzoną osta¬tecznie w roku 1876. Trudności, niepowodzenia, wszelkiego rodzaju opozycje stanowią wielki krzyż jego życia, na którym zawsze wyciskało swe kształty kalasantyńskie motto: „Ad maius pietatis incrementem”. Twierdził stanowczo, że promocja klas ludowych i odnowa społeczeństwa nie mogą się ziścić poza perspektywą wiary. Przez Ojca Villalt´iego został określony jako „nowy Kalasancjusz francuski”. Obecnie Księża Tymonianie działają we Francji, Hiszpanii i Belgii, ponadto prowadzą w Rzymie parafię przy Via Prenestina.
2.6. Pobożny Instytut Kalasantyński Córek Boskiej Pasterki (Kalasantynki)
Z dzieła zasłużonego pedagoga i naukowca pijarskiego, błogosławionego księdza Faustino Migueza (1831-1925) wyrosła w Kościele Kongregacja Córek Boskiej Pasterki, powstała najpierw jako stowarzyszenie w roku 1885, zatwierdzona potem jako instytut zakonny w roku 1910 przez papieża Piusa X.
„Celem Córek Boskiej Pasterki jest szukanie dusz i kierowanie ich ku Bogu wszystkimi środkami miłości, dlatego ożywione duchem apostolskim i abnegacją bez granic będą wspierać dusze, które tego potrzebują, a które wskaże im posłuszeństwo, narażają nawet własne życie, bez innej broni jak tylko miłość, ani innego motywu niż chwała Boża i zbawienie drugich” (z „Podstaw Stowarzyszenia”).
Wsłuchując się w wskazania Soboru Watykańskiego II, zakonnice te poszerzyły swoje pole działania, które obracając się wokół osi Jezus i Maryja zawiera w pierwszy rzędzie wychowanie integralne dzieci i młodzieży, promocję kobiety, pomoc far¬maceutyczną, formację ustawiczną.
Z Hiszpanii, ziemi początku, formacji i rozwoju, instytut dotarł aż do Chile (1923), Argentyny (1924), Urugwaju (1955), Kolumbii (1970), Nikaragui (1976) i Gwinei Ekwato-rialnej (1984) i posiada w sumie 40 domów.
2.7. Kongregacja ubogich Córek Świętego Józefa Kalasancjusza (siostry kalasantynki włoskie – Kalasancjuszki)
Początki i korzenie tego Zgromadzenia wywodzą się z Florencji. Pierwszorzędną siłą napędową do działalności dla Marianny Donati (1848-1925), urodzonej ze znakomitej rodziny w Marradi (koło Florencji), było wychowanie opuszczonych dziewcząt.
Młoda Donati, formowana w Trzecim Zakonie św. Franciszka pod znakomitym przewodnictwem pijara ks. Celestino Zini, założyła to zgromadzenie w roku 1889 przyjmując imię: siostra Celestyna.
W swojej długiej działalności apostolskiej Siostra Cele¬styna przylgnęła mocno do Ukrzyżowanego w każdej swojej inicjatywie i przeciwności powtarzając często: „Ciebie, o Ukrzyżowany, często muszę się radzić, Ciebie poznawać, Ciebie słuchać ulegle”. Miłość do Krzyża jest również odbiciem jej bardzo żywej pobożności do Męki Pańskiej, jak to wynika z jej pism, zwłaszcza zaś z jej tomu „Rozważania o Męce Jezusowej”.
Duchowość Założycielki charakteryzują dwie cechy: duch nadnaturalny i inspiracja zdecydowanie kalasantyńska.
Do troski o dziewczęta ubogie i zaniedbane, a zatem wystawione na niebezpieczeństwa zagubienia się, szczególnie córki więźniów; siostra Celestyna dołączyła troskę o dusze konających, które polecała też modlitwom współsióstr.
Zwolenniczka świętości „pogodnej i radosnej” pisząc do swoich zakonnic często koń-czyła następującą zachętą: „Stańcie się świętymi, prędko, i to wielkimi świętymi”.
Obecnie Siostry Kalasancjuszki działają w niektórych okrę¬gach Włoch i od paru lat w Brazylii oddając się wiernie trosce o dzieci opuszczone.
2.8. Kongregacja Robotników Chrześcijańskich Świętego Józefa Kalasancjusza (Księża Kalasantyni)
„Austria jest bogata w historię, a jednak trzeba było czekać na księdza Antoniego Marię Schwartza (1852-1929), by pojawił się założyciel zgromadzenia zakonnego. To zgro-madzenie poprzedzone długimi modlitwami, refleksjami i rozmowami przedstawia sobą coś zupełnie nowego: jego zadaniem była troska o pracowników, ze szczególnym zwróceniem uwagi na troskę o młodzież robotniczą... przede wszystkim przez spełnianie posługi duszpa-sterskiej... oraz przez organizacje społeczne” (A. Gyürki Kis).
Ks. Schwartz wszedł w kontakt z pewną szkołą zakonnic, a zdumiony i bardzo zbudowany troską o dusze młodzieży, która w niej była, założył 25 października 1882 roku we Wiedniu stowarzyszenie dla praktykantów. Wokół nowej sytuacji skupili się dość szybko inni „pobożni pracownicy”, którzy sprawili, że 24 listopada 1889 roku mogła powstać kongregacja. Jako były uczeń i nowicjusz Pijarów wiedeńskich żywił żywe nabożeństwo do św. Józefa Kalasancjusza, którego zawsze uważał i wskazywał swoim zakonnikom jako „ojca duchowego” i patrona zgromadzenia, widniejącego zresztą w samym tytule.
Ks. Schwartz znalazł „Zatybrze kalasantyńskie” wśród praktykantów owej palącej i chaotycznej sytuacji końca XIX wieku, obciążonej wieloma kontrastami politycznymi i społecznymi.
Cel nadany Kongregacji nie ogranicza się do opieki nad praktykantami, lecz zmierza zdecydowanie i po kalasantyńsku do ich wychowania: serce i duch wychowują, uczą pracować i żyć, zajmują się człowiekiem w jego globalności.
Kalasantyni wypełniają dziś swoje apostolstwo w Austrii i przeżywają nową wiosnę entuzjazmu organizacyjnego podno¬szonego na duchu przez nowe powołania do kapłaństwa i życia zakonnego. Dzieje się to również dzięki szczególnym formom apostolstwa wśród młodzieży nawet na ulicach i placach.
2.9. Siostry Szkół chrześcijańskich św. Józefa Kalasancjusza (Siostry z Vorselaar)
Najpiękniejszym owocem długiego i niespokojnego życia Alojzego Wincentego Don-che (1760-1857), kapłana, a potem jezuity, jest niewątpliwie to belgijskie zgromadzenie szkolne oddane pod szczególną opiekę św. Józefa Kalasancjusza. Zakonnice te są znane u nas jako „Siostry z Vorselaar” od nazwy miejscowości urodzenia księżnej Reginy van der Werve Delladaille nawróconej przez księdza Donche i miejsca ich pierwotnej działalności.
Te „Siostry Chrześcijańskie” rozpoczęły swoje istnienie potajemnie w roku 1820 i zostały uformowane w Kongregację na prawie diecezjalnym w roku 1834. Ich reguły wywodzą się z re¬guł św. Ignacego, podczas gdy patronem jest właśnie św. Józef Kalasancjusz; obrazem przez nie czczonym jest Madonna Szkół Pobożnych z kościoła św. Pantaleona w Rzymie.
Za pośrednictwem tych drogich nam sióstr zostały opublikowane w języku flamandz-kim różne biografie Kalasancjusza i inne pisma. Ponadto Vorselaar, kolebka Kongregacji, jest dziś ośrodkiem katechetycznym o dużym prestiżu z silnym wpływem na Belgię i Francję.
2.10. Siostry Najświętszego Serca Jezusowego (Meksyk)
Założone zostały przez José Troncoso Herrera, kapłana Józefinów meksykańskich, i przez Elizę Barrueco (1907 r.) Dom Generalny znajduje się w Okręgu Federalnym Miasta Meksyku. Siostry poświęcają się w służbie dzieciom ubogim.
2.11. Pijarzy świeccy
To rodzina najliczniejsza. Od pierwszej szkoły Kalasancjusza pracowali i współtworzyli wraz z pijarami także wychowawcy świeccy. Bez nich, idea Kalasancjusza nie mogłaby się zakorzenić i wzrosnąć. Także do nich należy więc San José de Calasanz.
3. Podsumowanie
Pod życiodajnym wpływem Ducha Świętego, który przez znaki czasu i Sobór Waty-kański II (1962-1965) dał nam odnowioną i płodną świadomość, że pluralizm jest autentycznym bogactwem duchowym, również charyzmat kalasantyński ukazał się w całej swojej rozciągłości i płodnych odmianach.
W ten sposób kontakty między odnogami Rodziny Kalasantyńskiej stały się bardziej spontaniczne i częstsze przy wzajemnym zadowoleniu i wzrastającym uczestnictwie we wspólnym charyzmacie odziedziczonym po św. Józefie Kalasancjuszu.
Niezmiernie ważną i uroczystą chwilę tej „nowej ery kalasantyńskiej” przeżyto w Rzymie w dniach od 1 do 3 grudnia 1989 roku, gdy w domu zamieszkiwanym przez Świętego Założyciela odbyło się z żywym uczestnictwem wielu współbraci i współsióstr „Pierwsze Spotkanie Rodzin Kalasantyńskich”, które stało się kamieniem milowym na drodze braterstwa chcianego i upragnionego przez założycielki i założycieli o inspiracji kalasantyńskiej.
Oprócz tego szczególną opiekę św. Józefa Kalasancjusza uznają nad sobą jeszcze inni zakonnicy i zakonnice. W miejscu powyższego spotkania przytaczano na przykład takie wspólnoty jak:
- w Belgii: Siostry św. Józefa Kalasancjusza. Zostały one założone w roku 1792 przez księdza Mansueta Antoniego Donecker (1758-1800) z Diecezji Bruges. Dom Generalny znajduje się w Roeselare-Beveren.
- we Włoszech: Siostry Cavanis, które działają w ścisłej współpracy z gałęzią męską o tej samej nazwie. Ich Dom Generalny jest w Porcari (Lucca).
Te wszystkie zgromadzenia i instytuty są uczestnikami tego samego charyzmatu w radosnym pluralizmie. Kalasancjusz jest osobą, która je łączy.
RODZINA KALASANTYŃSKA
- Kalasantynki – informacja ogólna: http://asiloscdonati.altervista.org/fpsgc.html
- Cavanis – strona główna: http://www.cavanis.org/
- Towarzystwo Maryi (Siostry Provolo) – Verona: http://www.gresner.it/
- Instytut Antonio Provolo – Verona: http://www.provolo.it/
- Kalasantyni – strona główna: http://www.kalasantiner.at/
- Pijarki – Polska: http://pijarki.pl/